Ο όρος συναισθηματική νοημοσύνη έγινε ευρέως γνωστός μέσω του ομώνυμου βιβλίου (Emotional Intelligence)του Daniel Goleman. Πριν ασχοληθούμε συστηματικά με τον όρο αυτό ας να δούμε την προέλευση του όρου από φιλολογικής πλευράς. Στην ιστοσελίδα του λεξικού Merriam - Webster διαπιστώνουμε ότι η λέξη "intelligence" είναι σύνθετη και προέρχεται από τις λατινικές λέξεις "inter" και "legere". Η λέξη "legere" με τη σειρά της είναι συγγενής με την ελληνική λέξη "λέγειν" που παραπέμπει ευθέως στη λέξη "λόγος". Έχοντας υπόψη τα ανωτέρω είναι σαφές ότι τόσο στα αγγλικά, όσο και στα ελληνικά ο όρος συναισθηματική νοημοσύνη παραπέμπει σαφώς σε μια διανοητική - λεκτική ικανότητα ή/και δεξιότητα.
Ανάλογα βρίσκουμε ότι η λέξη "emotional" προέρχεται από τη λατινική λέξη "movere" που σημαίνει "να κινήσω". Ως εκ τούτου ο αγγλικός όρος "emotional intelligence" μπορεί να μεταφραστεί και ως "συγκινησιακή νοημοσύνη". Παρότι ο όρος "συγκινησιακή νοημοσύνη" είναι αδόκιμος, είναι σαφές ότι είναι συμβατός με τον όρο "συναισθηματική νοημοσύνη", δεδομένου ότι οι όροι "συγκίνηση" και "συναίσθημα" συνδέονται. Για το τυπικό της υπόθεσης αναφέρουμε πως είναι δόκιμο να πούμε ότι ένα συναίσθημα μπορεί να μας προκαλέσει μια συν-κίνηση, δηλαδή μας ωθεί να δράσουμε, το οποίο ισοδυναμεί με το να πούμε ότι το συναίσθημα μας οδήγησε σε μια δράση, που συνήθως περιγράφεται από την έκφραση "τα συναισθήματα μας καθορίζουν τις πράξεις μας". Επιπλέον, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η λέξη "συναίσθημα" έχει κοινή καταγωγή με τη λέξη "αίσθηση", το οποίο δείχνει ότι στην ελληνική γλώσσα και αντίληψη το συναίσθημα σχετίζεται άμεσα και ουσιαστικά με τις σωματικές μας αισθήσεις.
Συνδυάζοντας τα ανωτέρω προκύπτει ότι η συναισθηματική νοημοσύνη σχετίζεται με την ικανότητα - δυνατότητα του νου μας να αντιλαμβάνεται τα σήματα που λαμβάνει από το σώμα μας και να τα επεξεργάζεται κατάλληλα ώστε να προβαίνουμε στη βέλτιστη κάθε φορά αντίδραση. Εξυπακούεται ότι όταν η συναισθηματική μας νοημοσύνη είναι ανεπτυγμένη θα πρέπει επιπλέον να μπορούμε να περιγράψουμε τι είναι αυτό που μας συνέβη και πως φτάσαμε στην εκάστοτε αντίδραση. Αξίζει εδώ να αναφέρουμε ότι όλοι οι ζώντες οργανισμοί που έχουν εγκέφαλο και κεντρικό νευρικό σύστημα έχουν αυτόματα και συναισθηματική νοημοσύνη η συνθετότητα της οποίας εξαρτάται από τη συνθετότητα - πολυπλοκότητα του εκάστοτε οργανισμού. Στην περίπτωση των ζώων αυτών προφανώς δεν είναι ρεαλιστικό να απαιτήσουμε να εκφράσουν λεκτικά το βίωμα και την αντίδραση τους, αλλά αυτό είναι μια μάλλον τεχνική λεπτομέρεια, αφού η λεκτική έκφραση είναι μόνο μια από τις πιθανές μορφές έκφρασης (ενδεικτικά αναφέρουμε ότι κάποιος μπορεί να εκφραστεί χρησιμοποιώντας τη γλώσσα του σώματος).
Έχοντας ολοκληρώσει τη θεωρητική εισαγωγή στη συναισθηματική νοημοσύνη, οφείλουμε να περιγράψουμε και την πρακτική της πλευρά, δηλαδή το πως αυτή υλοποιείται ή εμφανίζεται στην καθημερινότητα μας. Ένα καλό σημείο εκκίνησης - αναφοράς είναι το θεμελιώδες συναίσθημα του θυμού που τεχνικά είναι απαραίτητο μόνο όταν δεχόμαστε επίθεση σε φυσικό - σωματικό επίπεδο. Ενδεικτική περίσταση είναι όταν κάποιος μας επιτίθεται με μαχαίρι οπότε (αν μας το επιτρέπει η σωματική μας κατάσταση) παλεύουμε μαζί του μέχρι να τον αφοπλίσουμε και να τον ακινητοποιήσουμε. Γνωρίζουμε όμως πρακτικά οι άνθρωποι συχνά θυμώνουν πολλές φορές παρότι είναι σαφές ότι δε δέχονται σωματική επίθεση.
Μια ενδεικτική περίσταση "επίθεσης" (δηλαδή επίθεσης σε μεταφορικό επίπεδο) συμβαίνει όταν παίζουμε μια παρτίδα σκάκι, όπου προφανώς ένας είναι ο νικητής. Είναι σαφές ότι στην επίμαχη περίσταση μπορεί να υπάρξει πολύ μεγάλη ένταση που προέρχεται από την ισχυρή διανοητική μας προσπάθεια, αλλά είναι επίσης σαφές ότι δεν είναι φυσιολογικό να αρχίσουμε να γρονθοκοπούμε τον αντίπαλο μας επειδή ο "στρατηγός" του "έφαγε" τη "βασίλισσα" μας. Στην περίσταση αυτή η φυσιολογικά - πλήρως ανεπτυγμένη συναισθηματική νοημοσύνη θα μας επιτρέψει, αρχικά, να παρατηρήσουμε χρησιμοποιώντας τις αισθήσεις μας ότι κανείς δε μας έχει σωματικά χτυπήσει. Όταν αυτό γίνει πλήρως συνειδητό τότε αυτόματα θα εξαφανιστεί από τη συναισθηματική μας βεντάλια το συναίσθημα του θυμού και οποιαδήποτε σχετική παρενέργεια του και ενδεχομένως να αισθανθούμε αγωνία. Όταν έχει ολοκληρωθεί αυτή η φάση, τότε μέσω των αισθήσεων μας θα μπορούμε να εντοπίσουμε ακριβώς τις θέσεις όλων των πιονιών στη σκακιέρα και όχι μόνο του αντίπαλου "στρατηγού" και της απολεσθείσας "βασίλισσας" και έχοντας αυτές τις πληροφορίες θα αρχίσουμε εκ νέου να σχεδιάζουμε τις επόμενες κινήσεις μας. Αν τελικά όντως χάσουμε τον αγώνα, τότε πάλι χρησιμοποιώντας τις αισθήσεις μας θα δούμε τον "βασιλιά" μας εκτός της σκακιέρας και θα ακούσουμε τον κριτή να ανακοινώνει τον νικητή του αγώνα και εμείς θα αισθανθούμε πιθανόν λύπη, απογοήτευση κλπ. Εναλλακτικά, χρησιμοποιώντας τις αισθήσεις μπορεί να δούμε ή/και να ακούσουμε τους θεατές να μας χειροκροτούν εξίσου πολύ με τον νικητή και να αισθανθούμε χαρά, που θα μας επιτρέψει να συνειδητοποιήσουμε ότι τελικά αντεπεξήλθαμε επάξια στις απαιτήσεις τις περίστασης. Αν παρεμπιπτόντως μαζί με την παρτίδα χάσαμε και το σχετικό χρηματικό έπαθλο, τότε οι αισθήσεις μας πάλι θα μας ενημερώσουν ότι δεν κινδυνεύουμε από ασιτία και άρα δεν εξυπηρετεί να θυμώσουμε και να αρχίσουμε να γρονθοκοπούμε τον νικητή ή τον κριτή για να πάρουμε εμείς το χρηματικό έπαθλο.
Βέβαια, υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις όπου δεν τίθεται ζήτημα επίθεσης ούτε σε κυριολεκτικό ούτε σε μεταφορικό επίπεδο, αλλά παρόλα αυτά κάποιος μπορεί πάλι να αισθανθεί πολύ έντονο θυμό. Μια τυπική περίσταση είναι όταν φτιάχνουμε ένα παζλ και δυσκολευόμαστε ιδιαίτερα να βρούμε ένα συγκεκριμένο κομμάτι του παζλ. Και στην περίσταση αυτή είναι σημαντικό να έχουμε επαφή με τις αισθήσεις έτσι ώστε να επιβεβαιώσουμε ότι δεν υπάρχει κανενός είδους φυσικός κίνδυνος όσο ψάχνουμε το κομμάτι του παζλ. Φυσικά, ενδέχεται να είμαστε σε συναισθηματική υπερδιέγερση, πχ να αισθανόμαστε έντονη απογοήτευση που μπορεί να θεωρηθεί απολύτως φυσιολογική. Στο σημείο αυτό όμως είναι κυριολεκτικά κρίσιμο το σώμα να είναι ικανό να διαχειριστεί αυτό το συναίσθημα. Αν πχ η απογοήτευση μας είναι πολύ έντονη και είμαστε σκυθρωποί, τότε η στάση τους σώματος μας δε μας επιτρέπει να παίρνουμε πλήρεις και απρόσκοπτες αναπνοές. Η ελλιπής - ελαττωματική αναπνοή μοιραία θα μειώσει δραστικά την ποσότητα του οξυγόνου που λαμβάνουμε και μας είναι απαραίτητη, οπότε ο εγκέφαλος θα λαμβάνει αλλά και θα στέλνει μηνύματα κινδύνου από και προς στο σώμα μας. Έχοντας μπει σε κατάσταση κινδύνου μοιραία θα εμφανιστεί το συναίσθημα του θυμού γιατί αυτό είναι το φυσιολογικό. Αυτός ο φαύλος κύκλος μπορεί να σταματήσει μόνο αν έχουμε τη δυνατότητα να παρατηρούμε ανά πάσα στιγμή τι πραγματικά συμβαίνει γύρω μας και μέσα μας. Με άλλα λόγια, η δυνατότητα - ικανότητα παρατήρησης και επίγνωσης μέσω των αισθήσεων είναι αυτή που θα μας επιτρέψει να επιστρέψουμε σε μια κατάσταση υψηλής ενδεχομένως συναισθηματικής φόρτισης που δε θα μετατραπεί όμως σε θυμό.
Ευτυχώς, η παρατήρηση και η σωματική επίγνωση ως διαδικασίες δεν απαιτούν υψηλά επίπεδα ενέργειας - οξυγόνου - αναπνοής και άρα μπορεί να εφαρμοστούν σχεδόν σε όλες τις περιστάσεις, απαιτούν όμως συνεχή - συστηματική εξάσκηση και αυτό είναι που τις καθιστά σχετικά απρόσιτες σε πολλούς ανθρώπους. Αξίζει, επίσης, να σημειώσουμε ότι ένας από τους βασικούς "αντιπάλους" της παρατήρησης και της σωματικής επίγνωσης είναι η μνήμη και αυτό συμβαίνει γιατί η μνήμη ενεργοποιείται ακόμα και όταν έχουμε ελλειπή στοιχεία. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι ελλιπής καταγραφή δεδομένων συμβαίνει όταν ακούμε να μας κορνάρει κάποιος στο φανάρι και ταραγμένοι από τη μνήμη που μας ενεργοποίησε το κορνάρισμα δεν παρατηρούμε ότι το φανάρι είναι ακόμα κόκκινο και τελικά ετοιμαζόμαστε να πατήσουμε γκάζι. Ένας άλλος "αντίπαλος" της παρατήρησης και της σωματικής επίγνωσης είναι η διανόηση, που με απλά λόγια σημαίνει ότι παρατηρούμε πολύ λίγο και σκεφτόμαστε πάρα πολύ. Ενδεικτικά αναφέρουμε, χωρίς να χρειάζεται ιδιαίτερη ανάλυση, ότι σε πολλούς ανθρώπους ήταν είναι μάλλον οικείο το "σπορ" της "ταβανοθεραπείας".
Ολοκληρώνοντας αυτή την εισαγωγή στη συναισθηματική νοημοσύνη πρέπει να πούμε ότι αυτό που μόλις περιγράψαμε είναι απλά η κορυφή του παγόβουνου, τόσο σε πρακτικό όσο και σε θεωρητικό επίπεδο. Σε κάθε περίπτωση όμως είναι σαφές ότι δεν μπορούμε να εξελίξουμε τη συναισθηματική μας νοημοσύνη χωρίς να έχουμε ασχοληθεί επαρκώς με τον θυμό μας και την αναπνοή μας. Τέλος, αξίζει, να σημειώσουμε ότι ένα εξαιρετικό εργαλείο για την ανάπτυξη της συναισθηματικής μας νοημοσύνης είναι η τέχνη και αυτό σχετίζεται με το γεγονός ότι δεν μπορούμε να εκφραστούμε μέσω της τέχνης όντες θυμωμένοι (παρότι μπορούμε να εκφράσουμε τον θυμό μας μέσω της τέχνης). Αντίστοιχα, ένας εξαιρετικός βοηθός - δάσκαλος συναισθηματικής νοημοσύνης είναι τα ζώα (οικόσιτα και μη) και αυτό συμβαίνει γιατί τα ζώα την ώρα που εμείς κάνουμε "ταβανοθεραπεία", αυτά παρατηρούν και αισθάνονται τι συμβαίνει γύρω και μέσα τους μειώνοντας έτσι στο απολύτως αναγκαίο το επίπεδο του θυμού τους και απολαμβάνοντας ταυτόχρονα τη γαλήνη της ύπαρξης.
Ο όρος συναισθηματική νοημοσύνη έγινε ευρέως γνωστός μέσω του ομώνυμου βιβλίου (Emotional Intelligence)του Daniel Goleman. Πριν ασχοληθούμε συστηματικά με τον όρο αυτό ας να δούμε την προέλευση του όρου από φιλολογικής πλευράς. Στην ιστοσελίδα του λεξικού Merriam - Webster διαπιστώνουμε ότι η λέξη "intelligence" είναι σύνθετη και προέρχεται από τις λατινικές λέξεις "inter" και "legere". Η λέξη "legere" με τη σειρά της είναι συγγενής με την ελληνική λέξη "λέγειν" που παραπέμπει ευθέως στη λέξη "λόγος". Έχοντας υπόψη τα ανωτέρω είναι σαφές ότι τόσο στα αγγλικά, όσο και στα ελληνικά ο όρος συναισθηματική νοημοσύνη παραπέμπει σαφώς σε μια διανοητική - λεκτική ικανότητα ή/και δεξιότητα.