Στην ανθρώπινη ιστορία δεν υπάρχει τίποτα που να έχει τρομοκρατήσει τον άνθρωπο τόσο πολύ όσο το ασυνείδητο του. Μόλις στις αρχές του προηγούμενου αιώνα με τη βοήθεια του Freud και των υπόλοιπων ψυχαναλυτών άρχισαν οι άνθρωποι να ασχολούνται με το ασυνείδητο χωρίς να μπαίνουν αυτόματα σε κατάσταση πανικού. Οφείλουμε, μάλιστα, να παραδεχτούμε ότι ακόμα και επί των ημερών μας το ασυνείδητο εξακολουθεί να προκαλεί έντονη δυσφορία στους ανθρώπους.
Αναλύοντας φιλολογικά τη λέξη ασυνείδητο προκύπτει ότι αυτή είναι το αντίθετο του συνειδητού. Το συνειδητό, αντίστοιχα, προέρχεται από το αρχαιοελληνικό οίδα και είναι ομόρριζο με τη γνώση. Με άλλα λόγια, ασυνείδητο είναι οτιδήποτε δεν γνωρίζουμε. Έχοντας κατά νου αυτή την ανάλυση φαίνεται εύλογο το ασυνείδητο να μας προκαλεί ένα αίσθημα φόβου, όπως άλλωστε συμβαίνει με όσα δεν γνωρίζουμε.
Στο σημείο αυτό είναι χρήσιμο να διευκρινίσουμε ότι η γνώση σχετίζεται συστηματικά και ουσιωδώς με τη (δια)νόηση που είναι μια εγκεφαλική λειτουργία. Με άλλα λόγια, οι άνθρωποι έχουμε μια εγκεφαλική λειτουργία που σχετίζεται με το συνειδητό. Ο εγκέφαλος μας, όμως, εκτελεί και λειτουργίες που δεν σχετίζονται με κανένα τρόπο με τη (δια)νόηση και το συνειδητό. Συγκεκριμένα, μέσω του κεντρικού και του περιφερικού νευρικού συστήματος ο εγκέφαλος ελέγχει όλες τις σωματικές λειτουργίες. Προφανώς, ο έλεγχος της λειτουργίας του σώματος μας είναι ασυνείδητος, αφού κανείς μας δεν μπορεί να δώσε οδηγία στον εγκέφαλο του πχ να μειώσει τη ροή του αίματος στη φλέβα του δεξιού χεριού του.
Συνειδητοποιούμε, λοιπόν, ότι ένα τμήμα του εγκεφάλου μας λειτουργεί εντελώς ασυνείδητα. Κάνοντας αυτή την παρατήρηση αναγκαζόμαστε να αναθεωρήσουμε την αρχικά εχθρική μας άποψη απέναντι στο ασυνείδητο, γιατί εξαιτίας του δεν σπαταλάμε χρόνο με τις αναρίθμητες λειτουργίες του σώματος μας. Αξίζει να σημειώσουμε ότι υπάρχουν μερικές λειτουργίες του σώματος που γίνονται τόσο συνειδητά όσο και ασυνείδητα με πιο χαρακτηριστική περίπτωση αυτή της αναπνοής. Σε αυτές τις περιπτώσεις μπορούμε να χρησιμοποιούμε τον όρο υποσυνείδητο, που είναι ένα τμήμα του εγκεφάλου που λειτουργεί κατά βάση ασυνείδητα, αλλά αν χρειαστεί μπορεί να λειτουργήσει και συνειδητά.
Ο ανωτέρω διαχωρισμός είναι σχηματικός αφού στην πράξη ο εγκέφαλος είναι ενιαίος και όλα του τα τμήματα λειτουργούν και συνεργάζονται σε μόνιμη - συνεχή βάση. Αυτό που χρειάζεται να διευκρινίσουμε είναι ότι η συμμετοχή του κάθε εγκεφαλικού τμήματος μπορεί να αλλάξει δραστικά ανά πάσα στιγμή και ζητούμενο είναι να υπάρχει τελικά μια λειτουργική δυναμική ισορροπία. Το παράδειγμα της αναπνοής είναι ένα αρκετά απλό, αλλά πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα. Μπορούμε, πχ στα πλαίσια μιας άσκησης, να κρατήσουμε συνειδητά την αναπνοή μας για αρκετά δευτερόλεπτα, αλλά αν υπερβούμε τα όρια τότε απλά καταστρέφουμε τον οργανισμό μας. Αντίστοιχα, μπορεί στα πλαίσια του θυμού μας να έχουμε ασυνείδητα κοκκινίσει στο πρόσωπο, αλλά αν αφήσουμε τον θυμό μας αχαλίνωτο, τότε μοιραία θα πάθουμε εγκεφαλικό.
Το συνειδητό και το ασυνείδητο διαφέρουν επίσης και στον τρόπο λειτουργίας τους. Συγκεκριμένα, το συνειδητό είναι πολύ πιο αργό από το ασυνείδητο που είναι αναμενόμενο, αφού το συνειδητό ασχολείται με πολύ πιο σύνθετες - εξελιγμένες λειτουργίες που μοιραία χρειάζονται πιο πολύ χρόνο για να εκτελεστούν. Προφανώς, μπορούμε με την κατάλληλη εκπαίδευση να κάνουμε λίγο πιο γρήγορο το συνειδητό, αλλά σε όλες τις κρίσιμες καταστάσεις, δηλαδή αυτές που σχετίζονται με ζητήματα ζωής και θανάτου, το ασυνείδητο θα είναι πάντα πιο μπροστά και θα αναλαμβάνει τα ηνία.
Το ασυνείδητο θα αναλαμβάνει τα ηνία και όταν μια κατάσταση είναι εν γένει έντονη και ο λόγος είναι ότι το συνειδητό έχει ως προαπαιτούμενο την ηρεμία προκειμένου να εκτελέσει τις σύνθετες - εξελιγμένες λειτουργίες του. Το ασυνείδητο προφανώς λειτουργεί ικανοποιητικά σε κάθε κατάσταση αφού είτε σε κατάσταση ηρεμίας είτε σε κατάσταση έντασης, πχ το αίμα μας κυκλοφορεί κανονικά τροφοδοτώντας με θρεπτικά συστατικά και ενέργεια όλο μας το σώμα. Προφανώς, τόσο το ασυνείδητο, όσο και το συνειδητό δεν λειτουργούν κανονικά σε καταστάσεις εξάντλησης.
Κρίσιμο στοιχείο για τη λειτουργία του ασυνείδητου είναι ότι αλλάζει με τη συνήθεια. Το παράδειγμα της αναπνοής είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά. Αν, πχ κάνουμε γιόγκα που εστιάζει συστηματικά στην αναπνοή, τότε μετά από κάποιο διάστημα θα αλλάξει το μέγεθος και η διάρκεια της αναπνοής. Αντίστοιχα ακόμα και οι συνειδητές λειτουργίες αν εκτελούνται συστηματικά, τότε μεταπίπτουν στην εποπτεία του ασυνείδητου. Αν πχ πάμε σε ένα δάσκαλο οδήγησης, τότε αρχικά εστιάζουμε σε όλες τις σχετικές κινήσεις του σώματος μας, αλλά μετά από κάποιο διάστημα όλα γίνονται με ένα αυτόματο ασυνείδητο τρόπο ή λίγο πιο σωστά έχουμε μεταβεί από τον συνειδητό τρόπο στον υποσυνείδητο τρόπο, δηλαδή λειτουργούμε ασυνείδητα, αλλά μπορούμε αν χρειαστεί να λειτουργήσουμε και συνειδητά.
Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι το ασυνείδητο, όπως και το σώμα μας που είναι ο αυθεντικός εκφραστής του, μπορεί να γίνει πολύ άγριο αλλά και πολύ τρυφερό. Άγριο είναι όταν το σώμα μας έχει ένταση και τρυφερό είναι όταν το σώμα μας ηρεμεί ή χαλαρώνει. Το ασυνείδητο, όπως και το σώμα μας, δεν λέει ποτέ ψέματα γιατί δεν μπορεί να το κάνει - το ψέμα θέλει υψηλό επίπεδο οργάνωσης και το σώμα μας έχει πιο θεμελιώδη - βασικά πράματα να κάνει, με κυριότερο το να παραμείνει ζωντανό και υγιές.
Συνοψίζοντας, μπορούμε να πούμε ότι το ασυνείδητο είναι το τμήμα του εγκεφάλου που ασχολείται με τη λειτουργία του σώματος, πχ κυκλοφορία του αίματος. Το συνειδητό είναι εκείνο το τμήμα του εγκεφάλου που ασχολείται με το τι θα κάνει το σώμα, πχ θα στρίψει αριστερά για να αποφύγει μια δυσάρεστη συνάντηση. Το υποσυνείδητο είναι εκείνο το τμήμα του εγκεφάλου που μπορεί να λειτουργήσει συνειδητά ή/και ασυνείδητα ανάλογα με τις ανάγκες της κάθε περίστασης. Όσο πιο ήρεμο είναι το σώμα, τόσο πιο ήρεμο είναι το ασυνείδητο, τόσο πιο ευέλικτο είναι το υποσυνείδητο και τόσο πιο λογικές αποφάσεις μπορεί να πάρει το συνειδητό.
Ουσιαστικό ζητούμενο είναι το ασυνείδητο, το υποσυνείδητο και το συνειδητό να βρίσκονται σε μια λειτουργική δυναμική ισορροπία. Με τον τρόπο αυτό διατηρούμε το σώμα μας σε υγιή κατάσταση και άρα απολαμβάνουμε την ύπαρξη μας, ενώ ταυτόχρονα δρέπουμε τους καρπούς των φυσιολογικών επιλογών μας.
Στην ανθρώπινη ιστορία δεν υπάρχει τίποτα που να έχει τρομοκρατήσει τον άνθρωπο τόσο πολύ όσο το ασυνείδητο του. Μόλις στις αρχές του προηγούμενου αιώνα με τη βοήθεια του Freud και των υπόλοιπων ψυχαναλυτών άρχισαν οι άνθρωποι να ασχολούνται με το ασυνείδητο χωρίς να μπαίνουν αυτόματα σε κατάσταση πανικού. Οφείλουμε, μάλιστα, να παραδεχτούμε ότι ακόμα και επί των ημερών μας το ασυνείδητο εξακολουθεί να προκαλεί έντονη δυσφορία στους ανθρώπους.